İkincil Afet Nedir?

İkincil afet, bir doğal afet sonrasında onun etkisiyle ortaya çıkan yeni bir afet olayı veya olaylarıdır. Depremin ardından gerçekleşen ve depremin tetiklediği heyelan, çığ, tsunami, sel ve su baskını gibi afetler ikincil afetlerdir. Yangın, patlama, kimyasal ve gaz sızıntıları, çevre kirliliği ve salgın hastalıklar da deprem sonrasında görülen ikincil afetlerdir.Türkiye’nin her bölgesinde heyelan tehlikesi bulunmaktadır ve özellikle dağ eteklerindeki yapılaşmalar risk altındadır. Bu yapılaşmalara izin verilmemesi gerekmektedir. Deprem sonrasında bir diğer ikincil afet olan çığ meydana gelebilir.

Deniz tabanı deprem, volkanik hareketler ve heyelan gibi afetler sonucunda şekil değiştirir. Bu ani şekil değişiklikleri ile üzerindeki su kütlesinde meydana gelen dikey hareket tsunamiye neden olmaktadır. Kıyı bölgelerinde tsunami riski yüksektir. Bu bölgelerde sahil şeridindeki yerleşimler için uygun çekme mesafelerinin belirlenmesi ve bu çekme mesafelerine göre yapıların mimari kriterlerinin düzenlenmesi, yerden yükseltilmiş yapıların tasarlanması gerekmektedir.

Türkiye’den verilen örneklere bakıldığında; 1939 Erzincan Depremi, heyelan, çığ ve tsunami, su baskını felaketlerine; 1999 Marmara Depremi, İzmit tsunamisi ve su baskınının gerçekleşmesine; 2011 Van Depremi, 77 adet heyelan oluşmasına; 2019 Denizli ve 2020 Elazığ Depremleri de kaya düşmeleri ve heyelan şeklinde kitle hareketlerine ve 2020 Ege Denizi Depremi tsunami felaketlerine neden olmuştur. 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş-Pazarcık Depremi’nde depremin etkisiyle Kahramanmaraş/Dulkadiroğlu ve Hatay/Antakya, Adıyaman/Gölbaşı Elbistan, ilçelerinde sıvılaşma olaylarının da yaşandığı görülmüştür. Zemin sıvılaşması, deprem sırasında yer altı su seviyesi altındaki toprağın katı yerine sıvı gibi davranmasıdır. Bu durum zeminin üstündeki yapıları taşıyamamasına neden olur.
1509 İstanbul Depremi ile oluşan tsunaminin İstanbul surlarını aştığı ve dalganın tırmanma yüksekliğinin 6 m’ye ulaştığı bilinmektedir. Tarihsel veriler incelendiğinde Marmara’da etkili olmuş tsunamilerin varlığı bilinmektedir. Olması beklenen Marmara Depremi’nde zayıf da olsa tsunami riski olduğu bilinmektedir. Ancak bu tsunaminin okyanuslara kıyısı olan ülkelerde meydana geldiği gibi dalga boyu onlarca metreyi bulan dalgalar olmayacağı bilinmektedir. Olası bir deprem sonrası tsunamiye hazırlıklı olma kapsamında İstanbul için tsunami kaynaklı risk araştırması yapılmış olup, tsunami eylem planı hazırlanmış ve İBB tarafından riskli olan yerlerde tsunami tahliye koridorları belirlenmiştir.