Müşterekler , Müşterekleştirme Pratikleri Nedir?
Arapça ‘şrk’ kökünden gelen şirk yani paylaşma, ortak olmadan türeyen müşterek iştirak edilen, ortaklaşa anlamına gelir. Osmanlı’da sosyalizmin tercümesi olarak kullanılan iştirak ile anı kökü paylaşır. Müşterekler kolektif kullanıma dayalı, yer ve topluluk oluşturma pratikleri olarak ifade edilebilir.
16. yüzyıldan itibaren İngiltere’de tarım alanları, ormanlar, göletler gibi köylüler tarafından ortaklaşa kullanılan alanların özel mülkiyete tâbi kılınması, kapitalist sermaye birikimini mümkün kılan koşulların ortaya çıkarır. Bu gelişmelerin ışığında Marx’ın işaret “İlk Birikim” tartışması çerçevesindeki geçimlik araçlarından koparılan kitlelerin ücretli emeğe tabii kılınması sürecine odaklanır.
1990’lardan itibaren eleştirel literatüre yeniden giren müşterekler terimi, neoliberal dönemde ilk birikimin sürekliliğini vurgular ve kapitalist toplumsal ilişkilere meydan okuyan herhangi bir mekâna veya toplumsallığa erişimi kapatmayı amaçlayan daha kapsamlı ve çok boyutlu bir süreç olarak tanımlar.
Müşterekler, toplulukları toplumsal hayatın bütün alanlarını özelleştirmeye yeltenen piyasa ilişkilerinin yıkımından koruma potansiyeline sahip, piyasa yönelimli olmayan toplumsal ilişkilere dayanan üretim ve toplumsal yeniden üretim pratiklerini ifade eder. Bu bağlamda İlisim biçimindeki müştereklerden (commons) ziyade, çevreyi ya da nesneyi toplumsal olarak üreten “müşterekleştirme pratiklerinden” (commoning) bahsetmek daha yerinde olur.
Kentsel ortak kullanıma tabii park, sokak, meydan ve bazen de mahalle gibi kentsel toplulukların piyasa ilişkileri dışında var olabilecekleri alanlar ve kentsel bostan ve gıda toplulukları gibi üretim-tüketim ilişkisi kurmaya yeltenen girişimler müşterekleştirme pratiklerine örnekler olarak değerlendirilebilir.
